اقلام  تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی :

مبنای تعهدی به عنوان بخشی از الگوی غالب حسابداری امروزی ، علی رغم بهره بندی از مزایای متعدد دارای مشکلات مهمی نیز می‏باشد. مهمترین ایراد وارده بر مبنای تعهدی عینی نبودن اعداد و ارقام به خصوص رقم سود در مقایسه با مبنای نقدی است. در واقع به دلیل وجود عواملی نظیر قضاوت، تخصیص و برآورد، عینی نبودن جز جدانشدنی مبنای تعهدی به شمار می‏آید.

سود حسابداری و اجزای مربوط به آن از جمله اطلاعاتی محسوب می‏شود که در هنگام تصمیم گیری توسط افراد در نظر گرفته می‏شود. از آن جا که در مبنای تعهدی لزوما شناسایی درآمدها و هزینه‏ها با دریافت و پرداخت وجه نقد نبوده و در محاسبه سود نیز از پیش بینی‏ها و برآوردها استفاده می‏شود، از این رو این پرسش مطرح می‏شود که  تا چه میزان می‏توان به این رقم در هنگام اتخاذ تصمیم اطمینان کرد. پاسخ به این پرسش از آن جهت اهمیت پیدا می‏کند که اخذ تصمیم نادرست به سبب اطلاعات ناکافی و ناصحیح موجب می‏شود که تسهیم منابع به صورت ناعادلانه انجام شود(خواجوی و ناظمی،1384).

سود حسابداری بر مبنای تعهدی شناسایی می‏شود. معمولا استفاده از مبنای تعهدی موجب متفاوت شدن میزان سود عملیاتی گزارش شده با خالص جریان‏های نقدی حاصل از عملیات و گزارش  یک سری اقلام تعهدی درصورت‏های  مالی می‏شود(ثقفی و‏هاشمی،1383).قسمتی از سود حسابداری نقدی می‏باشد یعنی وجه نقد حاصل از عملیات شرکت (جریان وجه نقد ) در داخل این سود قرار دارد، و قسمتی از آن را اقلام تعهدی (تفاوت بین سود و جریان‏های نقدی ) تشکیل می‏دهد. اقلام تعهدی تفاوت بین سود حسابداری و جریان وجوه نقد حاصل از عملیات را بیان می‏کنند، بدین معنی که اقلام تعهدی مثبت بزرگ نشان دهنده فزونی سود گزارش شده نسبت به جریان وجوه نقد تولید شده توسط شرکت می‏باشد. مطابق با ادبیات مالی اقلام تعهدی سود حسابداری به دو جز عادی (غیر اختیاری) و غیر عادی(اختیاری) قابل تقسیم است(رساییان و حسینی،1387).

بخش تعهدی سود به مراتب از بخش نقدی آن دارای اهمیت بیشتری در ارزیابی عملکرد شرکت می‏باشد. وجه نقد به دست آمده در طی یک دوره مالی، اطلاعات مربوطی به حساب نمی‏آید، چون وجه نقد شناسایی شده مشکلات «زمانبندی» و «تطابق »را دارد که نمی‏تواند منجر به اندازه گیری نادرست عملکرد شرکت شود. اقلام تعهدی موجب تغییر یا تعدیل در شناسایی جریان‏های نقدی در طول زمان می‏شوند و بنابراین اقلام تعدیل شده (سود)، عملکرد شرکت را بهتر ارزیابی می‏کنند. به عنوان مثال، ثبت یک طلب، شناخت جرنان نقدی آتی در سود را سرعت می‏بخشد و زمان شناسایی آن را با زمان کسب منافع اقتصادی حاصل از فروش دارایی منطبق می‏کند. به هر حال اقلام تعهدی اغلب مبتنی بر مفروضات و برآوردهایی هستند که در صورت اشتباه بودن باید در اقلام تعهدی و سود آتی اصلاح شوند. به عنوان مثال، اگر خالص دریافتی حاصل از یک طلب کمتر از برآورد اولیه باشد، ثبت بعدی هم وجه نقد وصول شده را نشان می‏دهد و هم خطای براآورد را اصلاح می‏کند. اعتقاد بر این است که خطاهای برآورد اقلام تعهدی و اصلاحات بعدی آن‏ها نوعی پارازیت تلقی و منجر به کاهش سودمندی اقلام تعهدی می‏شوند، بنابراین کیفیت اقلام تعهدی سود به خاطر حجم خطای برآورد اقلام تعهدی کاهش می‏یابد.ژی (2001) نشان می‏دهد اقلام تعهدی غیر عادی نسبت به اقلام تعهدی عادی ثبات کمتری دارند، وی همچنین نشان می‏دهد اقلام تعهدی عادی نسبت به جریان‏های نقد عملیات ثبات کمتری دارند.

یکی از سوالات مهم در تحقیقات حسابداری، نقش سود حسابداری در قیمت گذاری اوراق بهادار است. شواهد تجربی نشان می‏دهد که سود تعهدی نقش مهمی در فرآیند ارزشگذاری بازی می‏کند، زیرا مشکلات زمان بندی و عدم تطابق نهفته در ارقام وجوه نقد را کاهش می‏دهد. به هر حال، قابل اتکا بودن و مفید بودن اقلام تعهدی مورد تردید است، چرا که مدیران قادرند آن‏ها را دستکاری کنند تا سود گزارش شده را سازگار با اصول پذیرفته شده حسابداری و مطابق با میل خود تعدیل نمایند. اگر مدیریت، سود را فرصت طلبانه دستکاری کند، این اختیار مدیریت می‏تواند سود گزارش شده را تحریف نماید. از طرف دیگر، مدیریت می‏تواند از طریق اجازه پخش اطلاعات محرمانه، سبب افزایش بار اطلاعاتی سود شود.

بنابراین می‏توان گفت اقلام تعهدی حسابداری با تطابق دادن هزینه‏ها با درآمدهای حاصل شده در یک دوره مالی، جریانات نقدی را بدون در نظر گرفتن زمان وقوع، به سود خالص تبدیل می‏کنند. این اقلام انتظارات مدیران از رویدادهان احتمالی آتی را نشان می‏دهند از این رو احتمالا دارای مقادیری از خطای اندازه گیری می‏باشند. علاوه بر این، اقلام تعهدی ممکن است به خاطر دستکاری‏های آگاهانه مدیریت (مدیریت سود) و یا اعمال دیدگاه‏های شخصی نیز دارای انحرافاتی باشند. لذا لازم است سرمایه گذاران جهت دستیابی به درک کاملی از معنای ارزشی اقلام تعهدی متحمل هزینه قابل توجهی برای پردازش اطلاعات شوند. سرمایه گذارانی که در فهمیدن ارزش اقتصادی واقعی اقلام تعهدی کند عمل می‏کنند، در سال جاری ارزش درستی از این اقلام را نخواهند داشت (اسلون،1996). قسمت اعظم این ارزش گذاری نادرست اقلام تعهدی را می‏توان به اقلام تعهدی غیر عادی نسبت داد (ژی،2001). ارزش گذاری نادرست اقلام تعهدی بیانگر این واقعیت است که سرمایه گذاران ،به طور میانگین، قادر به درک اطلاعات موجود در اقلام تعهدی نیستند. در نتیجه گروه خاصی از سرمایه گذاران آگاه مانند افراد درون سازمانی و مالکین نهادی قادر خواهند بود تا با بهره گیری از این ارزش گذاری نادرست اقلام تعهدی، فعالیت‏های تجاری خود را به سمت سود سوق دهند. با توجه به موارد فوق می‏توان انتظار داشت که اقلام تعهدی باعث ایجاد ناهمسانی اطلاعاتی در بازار شده، برتری اطلاعاتی سرمایه گذاران آگاه را افزایش داده و منجر به عدم تقارن اطلاعاتی در بازار گردد.