رهبری خدمتگزار

2-2-1) تعاریف و مفاهیم رهبری خدمتگزار

واژه رهبری بنا بر تحقیقات به 1300 سال قبل از میلاد بر می­گردد و سابقه­ای دیرینه دارد (موسی خانی،1389: 12). دانشمندان و صاحب­نظران علم رفتار سازماني، تعاريف بسيار مختلف و متعددي از موضوع رهبري ارايه داده­اند كه همين عدم توفيق در ارايه يك تعريف واحد از رهبري، نشان دهنده اين واقعيت است كه موضوع رهبري در برگيرنده تعاملات پيچيده­اي مي­باشد و معمولاً نوع تعريف از رهبري متاثر از نوع ديدگاه محققان است كه در ادامه به چند نمونه از مهم ترين تعاريف ارايه شده در خصوص رهبري اشاره مي­كنيم:

• رهبري عبارت است از توانايي اعمال نفوذ يا اثر گذاردن بر يك گروه، در جهت تامين هدف­ها، كه اين اثر مي تواند منبع يا منشا رسمي و سازماني داشته باشد و يا به صورت غيررسمي به وجود آيد.
• رهبري فرايند نفوذ اجتماعي است كه در آن رهبر به دنبال مشاركت داوطلبانه زيردستان جهت دستيابي به اهداف سازماني است (2011؛Bamford et al).
• رهبري عبارت است از تاثير ميان فردي اعمال شده در يك يا چند موقعيت خاص از طريق فرايند ارتباطات در جهت تحقق هدف و يا اهداف شخصي يا سازماني.
• رهبری شامل هدایت، تشویق و تسهیل پیگیری اهداف با استفاده از آنهایی که انتخاب شده­اند و یا انتخاب آن­هایی که تایید شده­اند ، است (دامغانیان، 1390: 16).
• رهبری، کار تاثیرگذاری بر مردم است برای وادار کردن آن­ها به کوشش دلخواه به سوی هدف های گروهی.
• رهبری کنش متقابل میان اشخاص است که در آن یک فرد نوعی اطلاعات را به طریقی عرضه می کند که دیگری می پندارد اگر به نحو پیشنهاد شده یا مورد نظر رفتار کند، منافع وی بهبود خواهد یافت (Fernandez et al,2013).

نخستین دیدگاه­ها درباره رهبری را می‌توان در یک متن چینی با عنوان «برنامه بزرگ» که احتمالا در سال 1120 قبل از میلاد نوشته شده است، یافت. این متن، رهبری خوب را مستلزم داشتن قواعد روشنی می‌داند که مبتنی بر محیط و با توجه به شرایط، با مهربانی یا با قدرت اعمال می‌شود، همچنین اعلام می کند که رهبران باید نمونه در عمل باشند. در پی این تلاش­ها، دیدگاه­های جدیدی در رهبری شکل گرفتند که از جدیدترین این دیدگاه­ها به رهبری می توان دیدگاه رهبری خدمتگزار و دیدگاه رهبری تحول گرا را نام برد. این دو سبک رهبری امروزه به سرعت توجه نظریه پردازان، دانشمندان، محققان و کارگزاران مدیریت را به خود جلب کرده است و مراکز و گروه­های متعددی برای تبیین و تعیین ابعاد مختلف این نظریات شکل گرفته­اند و در تلاش هستند تا مفاهیم این نظریات را بطور گسترده­ای در سازمان­ها بکار ببرند (Sousa & Dierendonck, 2010).

نظريه­هاي سنتي رهبري، معمولاً مبتني بر نوعي مدل سلسله مراتبي بوده­اند.و رهبري در گذشته نوايي آمرانه داشته است. دنهارت[1] برآن است كه در آينده، رهبري توسط يك گروه انجام خواهد شد و همه مي­توانند و به راستي بايد درگير آن باشند. رهبران سنتي كساني بودند كه ايده­هايي خوب درباره هدايت گروه داشتند، تصميم مي­گرفتند و هدفگذاري مي­كردند و نفوذ و قدرت كنترل خويش را براي نيل به اهداف مذكور به كار مي­گرفتند. معمولا فضاي سياسي سازمان­ها پر از چنين رهبراني است كه به جاي نيرو بخشيدن به افراد درصدد اعمال كنترل برآنانند؛ در حالي كه رهبران عصر نوين كساني خواهند بود كه به گروه يا سازمان كمك مي كنند كه نيازها و توانايي­هاي بالقوه خويش را دريابند، بصيرت­هاي گروه را جمع بسته و تلفيق نمايند و به مثابه يك ماشه يا محرك براي گروه عمل نمايند. در اين صورت رهبر ديگر فقط رئيس يا مدير نيست، زيرا هركسي ممكن است رهبر باشد (قلی پور و همکاران،1388).

رهبري خدمتگزار يك رهيافت در مورد رهبري و خدمت است كه در آن رهبر در مرحله اول خادم است و در مرحله دوم رهبر.

مفهوم رهبری خدمتگزار در اصل از نظریه­ رهبری کاریزماتیک ناشی می­‌شود و طبق نظر بسیاری از صاحبنظران، انگیزش اولیه برای رهبری، میل به خدمت است. گرین لیف که ابداع کننده چنین سبک رهبری است، فلسفه آن را ” توجه داشتن به دیگران و توانایی بالا برای خدمت کردن به آنان” بیان می­‌کند(Sousa & Dierendonck, 2010).

اسپریتزر[2] رهبری خدمتگزار را اینگونه تعريف مي­كند: يك رهيافت تحولي به زندگي و كار. اساساً رهبري خدمتگزار يك شيوه بودن است كه پتانسيل ايجاد تغير مثبت در كل جامعه را دارد. رهبري خدمتگزار مفهومي است كه به صورت بالقوه مي تواند سازمان­ها و جوامع را تغيير دهد؛ زيرا تغييرات و دگرديسي­هاي سازماني و شخصي را تحريك مي كند (خالصی و همکاران،1391).

طبق نظر ناير، قدرت، همواره با رهبري در ارتباط بوده است اما بايد دقت داشت كه قدرت صرفاً يك استفاده مشروع و درست دارد: يعني خدمت­رساني. از اين رو بايستي خدمت­رساني را در مركز و هسته رهبري قرار دهيم (خالصی و همکاران،1391).

گرین لیف در تعريف رهبري خدمتگزار مي­گويد: در مرحلة اول با احساس طبيعي فرد براي خدمت، شروع مي­شود؛ سپس انتخاب آگاهانه او را به اشتياق به رهبري مي­كشاند. تفاوت در مراقبتي است كه توسط خادم تجلي پیدا مي كند و خادم در مرحلة اول سعي مي كند مطمئن شود نيازهاي بسيار ضروري كارمندان برآورده شده است. بهترين آزمايش رهبري خدمتگزار آن است كه بررسي شود آيا مخدومان به صورت انسان رشد مي كنند؛ آيا آنها، به بركت خدمتی شدن، براي مبدل شدن به خادمان سالم­تر، عاقل­تر، آزادتر، مستقل­تر و محتمل­تر مي شوند (Matteson & Irving, 2012).

بنابراین بر اساس تئوری گرین لیف، انگیزه اساسی رهبر باید تمایل به ارائه خدمت باشد. در همین خصوص نسکل خدمتی شدن را برای رهبر امتیاز نمی داند بلکه به اعتقاد وی خدمت کردن به دیگران امتیاز محسوب می شود (فرهنگی و همکاران،1390).

[1] Denhart

[2] Spritser