کاربرد بته جقه در ایران
اصولاً نقش بته جقه در قدیم و زمان حال کاربرد بسیاری داشته و دارد، از جمله کاربرد آن در منسوجات و بافته ها، قالی ها، نقوش ظروف و غیره می باشد که در اینجا به برخی از آنها به اختصار اشاره ای می شود.
البته لازم به ذکر است که این کاربردها به کرات و در همه ی دوره ها نشانه ی آن است که سرو بطور کلی درختان در جوامع ایرانی از قدیم الایام قداست و احترام خاصی داشته اند.
نوع برخورد به نقش بته جقه و در نهایت فرم اصلی بته جقه سلیقه ای بنظر میرسد و در دوره های مختلف بر اثر سختیهای کار و مواد سخت و مختلف که استفاده می شده است، گاه بته جقه ها ساده سازی شده و گاه از فرم اصلی خود و ظرافت ها و ریزه کاری ها خارج شده اند و در نهایت ما به کثرت فرم بته جقه برخورد می کنیم که در هر دوره با ظرافت خاص آن دوره و با سلیقه هنرمندان آن دوره و با مواد و منابع قابل دسترس انجام شده است. بنابراین نمی توان به روشنی برای این نقوش روند گرافیکی بیان نمود، اما چنانکه می دانیم تمام این نقوش در دوران مختلف، خود نوعی آرم و تصویرسازی هایی قوی است که هنرمندان در زمانهای مختلف با سلیقه ها و ذهنیات و باورهای خود نقش بسته اند.
لذا در اینجا لازم دانستمبصورت اختصار چند کاربرد بته جقه در ایران را بیان کنم:
– بته جقه در هنر قالیبافی:
یکی از طرح های مورد استفاده در هنر قالیبافی طرح بته ای و أنواع آن است که زیبایی خاصی را در بر دارد. همچنین کرمان زیباترین أنواع آن را که بدون شک از طرح شال هایی که در دوران قدیم در این شهر می بافتند اقتباس گردیده، فراهم کرده است، جنبه تزئینی آن نسبت به سایر أنواع آن بسیار زیاد است که به آن پته دوزی می گویند.
از طرح های بته ای در کلیه کشورهای تهیه کننده قالی تقلید شده است ( خواه این قالی ها با دست تهیه شده باشد و خواه با ماشین) و گذشت زمان در آن تاثیری ندارد.
تهیه أنواع ساده تر طرح های بته ای آسان به نظر می رسد. ولی حقیقت این است که در بین طرح های معمول در ایران بافتن أنواع طرح های بوته ای بسیار دشوار است. مرتکب شدن یک اشتباه در یک رنگ و یا تغییر موقعیت یک گره کافی است تا طرح ضایع شود و اصالت قالی از بین برود.
-استفاده از بته جقه در ترمه
از دیرباز طرح اصیل بته جقه را بیشتر در ترمه ها به یاد می آوریم و ترمه پارچه های گرانبهایی است باقیمانده از دوران صفوی و قاجاریه که معمولا در خانواده های ایرانی به اندازه ای با ارزش است که به عنوان هدیه ای گرانبها به سبک و سیاق خاص بر روی جهیزیه دختران گذاشته می شود و همواره مورد احترام قرار می گیرد.
ترمه ها در زمان حال دو نوع هستند: ترمه های دستباف و ترمه های ماشینی که البته ترمه های دستباف ارزش بسیار والایی دارند.
معمولا در ترمه ها از رنگ های بسیار اصیل و پخته استفاده می شود.
۰۰۰۰عکس
-استفاده از بته جقه در پته دوزی کرمان
پته دوزی نوعی رودوزی روی پارچه است. پته دوزان با سوزن و ریس، رشته های نخ پشمی و ابریشم رنگین نقش و نگارهایی با بخیه روی سطح پارچه پشمی و و کرکی ضخیم به نام عریض می دوزند. پته دوزی بیشتر کار زنان کرمان است و در بیشتر نقاط کرمان و رفسنجان و سیرجان رواج دارد.
در گذشتهعریض را با دست یا دستگاه بافندگی دستی می بافتند. بعد که دستگاه بافندگی برقی یک فاز معمول شد، از آن در بافتن عریض استفاده کردند. امروزه پته را روی پارچه های معمول کارخانه های نساجی می دوزند.
-دست دوخت های پته
پته دوزی روی بعضی از اسباب و اشیا معمول است. عام ترین این اسباب و اشیا عبارت است از: بقچه، پشتی،جانماز، سرمه دان، جلد قرآن، روبالشی، زیرگلدانی، پرده، رومیزی، روکرسی، رویه کفش، کیف دستی، زیرلیوانی و روکش جعبه دستمال کاغذی. بیشتر این اشیای پته دوزی شده را در جهیزیه دختران می گذاشتند.
نقش های پته
نقش هایی که در طرح پته ها به کار می رود، بسیار متنوع است. طرح هر پته شامل دو بخش حاشیه و زمینه است. نقشهای طرح حاشیه پته ها عبارتند از:
خط های مستقیم، انواع گل ها، شکل های هندسی مانند مثلث، مربع، مستطیل و خط های شکسته ختایی، طوماری، بادامی و سروچه. نقش های طرح زمینه پته های عبارتند از: ترنج، بته جقه یا درخت زندگی، درختی، سرو، گل های بادامی بزرگ و گاهی نقش های حیوانات و پرندگان. گل های بادامی را بیشتر در چهار گوشه ی پارچه درمی آورند.
-فهرست منابع:
بته جقه چیست- طاهره عطروش- نشر سی بال هنر
فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی- دکتر محمد جعفر یاحقی- نشر سروش
سیری در هنر قالی بافی ایران- محمد جواد نصیری
رمزهای زنده جان- مونیک دوبوکور- نشر مرکز