این پاپوش ایرانی نه تنها اثری هنری بوده که به دست دهقانان و روستاییان تهیه می شده، بلکه وسیله ای بسیار کارآمد در دنیای قدیم بوده است که با شرایط آب و هوایی مختلف بسیار سازگار می بوده. متاسفانه امروزه این پاپوش نقش بسیار کمرنگی در زندگی ما دارد ولی اگر به ارزش، تاریخچه و طرز تهیه آن نگاهی بیاندازیم، تمام تلاشمان را برای زنده نگه داشتن این هنر زیبا و خاص می کنیم.
گیوه به روزگاران قدیم، حتی بسیار قبل تر از پیدایش انواع مختلف پاپوش بر می گردد. با نگاهی به تاریخچه و تولد گیوه، در داستان های افسانه ای به روایت فردوسی، اولین گیوه به پسر گودرز که داماد رستم می بوده طعلق داشته است.
امروزه گیوه ارزش مالی و هنری برای ما ایرانیان ندارد ولی این پاپوش هزاران سال پیش مورد پسند ثروتمند ترین افراد بوده است. رفته رفته، به دلیل قوی بودن و متناسب بودن با آب هوای گرم و زمین های ناهموار، روستاییان، کشاورزان و دامداران به دلیل تحرک زیاد در زمین ها و جاده های ناهموار و گرم، به درست کردن و پوشیدن گیوه رو آوردند.
تهیه این پاپوش در قدیم در روستاهای زیادی معمول بوده است اما امروزه بیشتر در روستاهایی همچون اورامانات در نواحی کوهستانی کرمانشاه و دهاقان در اطراف اصفهان که دو مرکز مهم تهیه گیوه می باشند رواج دارد. با این حال به دلیل کمبود سود و مشتری افرادی که به این هنر مشغول بوده اند کم کم این کار را برای کاری با درآمد بهتر کنار گذاشته اند. برای مثال، سالهای پیش در روستای دهاقان ده مغازه برای تهیه گیوه وجود داشت و امروزه فقط چهار الی پنج مغازه به چشم می خورند که آنان هم مشتریان خاص خودشان را دارند.
حال به سراغ مواد تشکیل دهنده گیوه و طرز تهیه آن برویم. چندین مواد اولیه گیوه در محلی که آن را درست می کنند به دست می آید و باقی مواد از نواحی دیگر آورده می شود. برای نمونه، پوست گاو، نری گاو، پیه و نخ تابیده را در محل تهیه و رنگ، پارچه نازک نخی، کتیرا، نخ تابیده(قرقره)، موی بز، پاشته های لاستیکی، چسب، کف لاستیکی و پوست را از نواحی دیگر می آورند. موارد نام برده در تهیه گیوه های مختلف متفاوت می باشد. برای مثال رنگ و کتیرا در گیوه های تخت زیره ای که نوع ناب گیوه است استفاده می شوند و کف لاستیکی، چسب و موی بز در گیوه های تخت چرمی و پلاستیکی کاربرد دارند.
روش تهیه گیوه را گیوه کشی می نامند. کار گیوه کشی معمولاً در دو مرحله انجام می شود، گیوه کشی کارگاهی و گیوه کشی خانگی. قسمت های مردانه این کار همچون کفه و اتصال آن به رویه گیوه در کارگاه توسط مردان و قسمت های ظریف تر مثل رویه گیوه توسط زنان در خانه انجام می شود. گیوه کشی توسط چهار مرد صورت می گیرد که سه نفر از آنها (پَرونی، پی کینه گیر و کلاشگر)در کارگاه مشغول به کارند و یک نفر (پرگاماگیر) که کار نهایی را انجام می دهد معمولاً در خارج از کارگاه کار می کند.
پرونی : از پارچه های رنگ شده فیتیله درست می کند. ( حکم شاگرد کارگاه را دارد)
پی کینه گیر : بخش اتصال فیتیله ها را به عهده دارد و تخت گیوه را برای استاد کار آماده می کند. ( حرفه ای تر از پرونی می باشد، کسی شبیه به استاد کارگاه)
کلاشگر : برش، پرداخت و تکمیل گیوه را انجام می دهد، در کل ریزه کاری های آخر به عهده کلاشگر می باشد. (استاد و صاحب کارگاه)
پرگاماگیر : با ریسمانی که از موی بز تابیده شده است قسمت رویه گیوه را به تخت می دوزد که به این حرفه پرگامارونی می گویند. ( کار پایانی را در خارج از کارگاه انجام می دهد)
و اما وظایف استاد کار به برش و پرداخت و ظریف کاری ختم نمی شود بلکه تمامی مراحل کار اصلی که تهیه پوست می باشد، به عهده استاد کار است. مراحل تهیه پوست به خودی خود یک هنر به حساب می آید که شامل موارد زیر می باشد:
خیس کردن پوست، گستردن آن به روی زمین، خاک یا خاکستر پاشیدن به روی پوست که به تدریج آب آن را می کشد و گاهی یک ماه زمان می برد تا خشک شود، نرم کردن پوست، رشته کردن پوست و درست کردن نسخه های باریک، زدودن مو از تسمه، نرم کردن تسمه ها با پیه، رنگ آمیزی پارچه.
بعد از این مراحل پرونی و پی کینه گیر وارد عمل می شوند و باز به خود کلاشگر باز می گردد.
گیوه انواع مختلفی دارد که با توجه به مواد تشکیل دهنده و روش گیوه کشی انجام شده، نام های گوناگونی می گیرند. برای نمونه، گیوه تخت آجیده و گیوه رویه ابریشمی. امروزه بسیاری از طراحان ایرانی و فرنگی از طرح اصلی گیوه برای مدل طراحی خود استفاده می کنند و می توان به وضوح این طرح را در حالت ساده و فانتزی در فصول گرم سال مشاهده کرد. چه بهتر اگر هم برای کمک به بقای هنر گیوه کشی و هم برای ایجاد درآمد برای کلاشگران از روش سنتی و اساسی گیوه کشی در دنیای مد امروز استفاده کنیم.